مهدی نیکوئی – گروه معدن: شاید تا ۱۰ سال پیش، برخی از معادن و صنایع معدنی جهان بیشترین مصرف سوخت‌های فسیلی و آلایندگی محیط زیست را داشتند. با این حال، افزایش قیمت نفت (که در بیشتر دوره ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴م صعودی بوده است) و همچنین نوسانات آن سبب شد که کشورهای مختلف به فکر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در معادن خود بیفتند.
در همین زمان اهمیت توجه به مسائل زیست‌محیطی افزایش یافت و این روند تقویت شد. در هر صورت امروزه شرکت‌های معدنی بیشتری در حال حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر هستند و به نظر می‌رسد که حتی با کاهش قیمت سوخت در یک سال گذشته، این روند ادامه یابد.
شرکت‌های معدنی در استرالیا، قاره امریکا و افریقای جنوبی از پیشگامان حرکت به سمت انرژی‌های پاک هستند. آنها قصد دارند تا از این طریق هزینه‌های جاری خود را کاهش دهند و شانس بقا و رقابت‌پذیری خود را در بازار بهبود بخشند. در همین زمان از آسیب نوسانات قیمتی سوخت مصون می‌مانند و به دلیل احترام به محیط زیست، از جایگاه بهتری در بین ذی‌نفعان برخوردار می‌شوند.
از شرکت‌های بزرگی که در این سال‌ها بر انرژی‌های تجدیدپذیر تمرکز کرده‌اند می‌توان به «ریوتینتو» و «بریک گلد» اشاره کرد. این ۲ شرکت، هم اکنون با توجه به مناطق فعالیتی خود از انرژی‌های خورشیدی یا بادی استفاده می‌کنند که گاهی نسبت انرژی‌های پاک یاد شده از کل انرژی مصرفی این شرکت‌ها به ۲۰ درصد هم می‌رسد. در سال ۲۰۱۲م هم گروه آلمانی «کرونیمت ماینینگ ای‌جی» برای ۲ شرکت خورشیدی خود، ماموریتی در معادن کروم خود در افریقای جنوبی تعیین کرد. بنا به گفته توماس هیل که مدیرعامل این معدن کروم است، استفاده از انرژی خورشیدی سبب شده که میزان مصرف گازوئیل در این معدن تا نصف کاهش پیدا کرده و انتشار گازهای گلخانه‌ای هم به‌طور قابل توجهی کاهش یابد.
در هر صورت، شرکت‌های بزرگ معدنی جهان پی برده‌اند که انرژی‌های تجدیدپذیر یکی از موثرترین گزینه‌های آنها برای افزایش توان رقابتی خود در مقابل سایر رقباست. انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند تا ۷۰ درصد کمتر از انرژی دیزل در معادن هزینه داشته باشد. این موضوع به‌ویژه در مکان‌هایی مصداق دارد که بسیار دورافتاده هستند و برای رساندن سوخت دیزل به آنها نیاز به مصرف بیشتر سوخت هم بوده و هزینه‌ها به شدت افزایش پیدا می‌کند. برق (فسیلی) هم وضعیت مشابهی نسبت به انرژی‌های پاک دارد و اصرار به استفاده از آن منجر به تحمیل هزینه‌های مازاد به شرکت‌های معدنی و دولت‌ها می‌شود.
معادن از انرژی‌های تجدیدپذیر و ارزان قیمت متعددی می‌توانند استفاده کنند که شاید مهمترین و متداول‌ترین آنها، برق خورشیدی، گرمایش خورشیدی و برق بادی باشد. تمام این موارد می‌توانند منجر به صرفه‌جویی‌های قابل‌توجهی در منابع و هزینه‌های شرکت‌ها شود.
با این حال، هنوز هم انرژی‌های تجدیدپذیر جایگاه خود را در افکار عمومی پیدا نکرده است. بسیاری از مردم و فعالان کسب‌وکار جهان، آن را تنها ایده‌ای فانتزی برای حفظ محیط‌زیست می‌دادند که در صنایع سنگینی مانند معادن کاربرد ندارد. اما حقیقت این است که چنین راهکاری در واقع به کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها کمک خواهد کرد.
در حال حاضر کارخانه فولاد «آلاباما» حدود ۹۸ درصد از برق مورد نیاز خود را از طریق انرژی خورشیدی تامین می‌کند. این کارخانه برای رسیدن به چنین موفقیتی بیش از ۱۰۰۰ پنل خورشیدی طراحی و نصب کرده است. برآورد شد که این شرکت در طول عمر سیستم خورشیدی خود ۳ میلیارد دلار صرفه‌جویی خواهد کرد. انرژی خورشیدی بیشتر به این دلیل مورد انتقاد قرار می‌گیرد که بسیار گرانقیمت است. هر چند نمی‌توان از سرمایه‌گذاری‌های سنگین اولیه آن چشم‌پوشی کرد، اما هزینه‌های جاری شرکت‌ها بسیار کاهش پیدا می‌کند و در طول چند سال، منافع اقتصادی آن هم آشکار می‌شود. وضعیت این تولیدکننده فولاد نشان‌دهنده این موضوع است. کارشناسان ظرفیت تولید انرژی خورشیدی «آلاباما» را به دلیل میزان بالای تابش خورشید، بسیار خوب برآورد کرده بودند و به همین دلیل بود که به سمت استفاده از انرژی‌های خورشیدی حرکت کردند.
در هر صورت اینکه یک شرکت بزرگ و متکی به ماشین‌های بسیار سنگین مانند فولادسازی آلاباما می‌تواند به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برود، تضمین می‌کند که می‌توان برای تمامی شرکت‌ها، کاربرد آن را مشاهده کرد.
در هر صورت هدف این شرکت‌ها از تغییر رویکردشان چیست؟ چرا چنین سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و تلاش‌های طاقت‌فرسایی را به جان می‌خرند؟ آیا تمام آنها به دنبال شناخته شدن به‌عنوان شرکت‌هایی «سبز» هستند؟ این موضوع دور از ذهن است. شکی نیست که انرژی‌های تجدیدپذیر، دوستدار محیط‌زیست هستند و آسیب کمتری به آن می‌زنند اما هدف اصلی شرکت‌های معدنی کاهش هزینه‌ها و رسیدن به صرفه اقتصادی است.
انرژی‌های پاک در ایران
صحبت از تجاری شدن انرژی‌های خورشیدی در ایران نیز به بیش از ۲۰ سال می‌رسد. با این حال نه در زمینه استفاده از این منبع انرژی و نه در استفاده از انرژی بادی، تلاش‌های جدی انجام نشده و به نظر می‌رسد که گاهی طرح چنین صحبت‌هایی تنها استفاده تبلیغاتی داشته است. البته در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از برق کشور از طریق توربین‌های آبی تامین می‌شوند، اما به دلیل کاهش منابع آبی و شروع خشکسالی طولانی مدت در کشور، امکان ادامه این وضعیت را سلب کرده و باید به فکر جایگزین‌های جدی برای آن بود.
در همین زمان عوامل مختلف، سبب شده که شرایط برای توسعه این انرژی‌ها در کشور و به‌ویژه بخش معدن فراهم باشد. در چند سال گذشته، قیمت سوخت در ایران افزایش پیدا کرده و اکنون نسبت بیشتری از هزینه‌های تولیدکنندگان را سوخت تشکیل می‌دهد. از طرفی اهمیت یافتن مسائل زیست‌محیطی و فشار فعالان این حوزه نیاز به اصلاحاتی در الگوی مصرف را برجسته کرده است. همزمان با این تحولات، قیمت جهانی تجهیزات تولید انرژی خورشیدی هم تا ۸۰ درصد کاهش یافته است.
موانع و راهکارها
یکی از اساتید دانشگاه تهران و فعال معدنی کشور در گفتگو با صمت عنوان کرد که علاوه بر این عوامل که شرایط را برای توسعه انرژی‌های پاک کشور مهیا کرده‌اند، باید به شرایط اقلیمی کشور هم اشاره کرد. در کشور ما، بیابان‌های وسیعی وجود دارد که برای ایجاد نیروگاه‌های انرژی پاک بسیار مساعد هستند. از طرفی ایران از نظر میزان دریافت انرژی تابشی و گرمایشی خورشید و همچین باد مزیت نسبی دارد و کشورهای معدودی در جهان از این شرایط مناسب بهره‌مند هستند.
سیداحمد مشکانی ادامه گفت: در صورتی که دولت تصمیم جدی برای توسعه و ترویج این انرژی‌ها را داشته باشد، نیاز است که زیرساخت‌هایی برای انجام آن فراهم شود. برای این منظور باید بودجه‌ای اختصاص پیدا کند و با بهره کم بانکی در اختیار معادن و صنایع معدنی بزرگ کشور قرار بگیرد. معادن کوچک هم که توان سرمایه‌گذاری‌های سنگین در این زمینه را ندارند، به دولت وابسته هستند. دولت باید پس از مکان‌یابی و تعیین بهترین محل‌های مناسب برای استقرار نیروگاه‌های انرژی پاک و همچنین بررسی صرفه اقتصادی آنها، اقدام به راه‌اندازی پایگاه‌هایی کند که به صورت مشترک به‌وسیله معادن کوچک اما متمرکز مورد استفاده واقع شوند. برای چنین اقدامی، انتقال نیرو تا شعاع ۵۰ کیلومتر مقرون به صرفه خواهد بود.
وی افزود: در کشورهای پیشروی انرژی خورشیدی یا بادی، سرمایه‌گذاری‌های سنگین اولیه معمولا در طول ۲ تا ۸ سال (بسته به منبع مکمل یا اصلی بودن این انرژی) مستهلک می‌شود. با این حال، به دلیل ضعف فناوری، میزان بازدهی طرح‌های انرژی پاک کشور ما بسیار کمتر است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در این زمینه احساس می‌شود. هر چند در حال حاضر هم برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان کشور در زمینه دستیابی به فناوری‌های مورد نیاز این انرژی‌ها و تجهیزات آنها موفق بوده‌اند، هنوز هم از نظر میزان تولید و بهای تمام شده محصولات باید تلاش‌های بیشتری انجام شود. اگر نتوان تجهیزات مورد نیاز آنها را در داخل تولید کرد، به دلیل چند برابر شدن هزینه‌های واردات و سرمایه‌گذاری، موفقیت چنین طرح‌هایی با ریسک بیشتری مواجه خواهد شد.
مشکانی معتقد است: یکی دیگر از مشکلات این طرح، فرهنگ استفاده از آن است که باید درباره منافعش اطلاع‌رسانی شود. بسیاری از تولیدکنندگان و فعالان بخش معدنی، توان سرمایه‌گذاری‌های سنگین آن را ندارند. در این زمینه، همانطور که پیش‌تر هم مطرح شد، دولت باید تسهیلات مورد نیاز معدنکاران را (با بهره کم بانکی) در اختیار آنها قرار دهد. دیگران هم به دلیل آشنایی نداشتن کامل با آن، ممکن است از محدودیت‌های آن بهراسند و در استفاده از آنها دچار تردید شوند.
به این منظور در صورتی هم که بتوان انرژی خورشیدی را به صورت موازی با سایر انرژی‌ها استفاده کرد و برای مدیریت آنها از سیستم‌های کنترلی مناسبی بهره جست، تردید شرکت‌ها برای استفاده از آنها کمتر خواهد شد. به این شکل، میزان سرمایه‌گذاری‌های اولیه در نصب و راه‌اندازی تجهیزات خورشیدی به شدت کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، شرکت‌های معدنی سریع‌تر به نقطه سربه‌سر می‌رسند و صرفه‌جویی‌های اقتصادی پس از وقفه کوتاه‌تری آغاز می‌شود. از دیگر مزایای چنین رویکردی، کاهش نیاز به کنترل‌های شدید برای جلوگیری از آسیب‌پذیری شرکت‌هاست. به این صورت می‌توان انتظار داشت که در آینده سهم بیشتری از انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش معدنی کشور مشاهده شود.
(مهدی نیکوئی – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1394/04/29)
