نرگس قیصری – گروه معدن : همواره صنایع مختلف به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی آلودگی‌هایی را برای محیط‌زیست و کره زمین ایجاد کرده‌اند. زغال‌سنگ یکی از موادی است که امروزه استفاده‌های فراوانی در صنایع مختلف از جمله صنایع معدنی دارد و این در حالی است که استفاده از آن به عنوان سوخت با تولید گاز CO۲ همراه بوده و ضررهای فراوانی را برای محیط‌زیست به دنبال دارد.
آلودگی‌زیست‌محیطی زغال‌سنگ که در صنایع فولادسازی، سیمان و… کاربرد دارد سبب شده تا کشورهای فعال و صنعتی فکری برای حل این مشکل بکنند. به همین منظور در چند سال گذشته امریکا با سرمایه‌گذاری و تحقیق اقدام به تولید زغال‌سنگی که کربن کمتری نسبت به زغال معمولی دارد کرد و به نتیجه رسید که هم‌اکنون از آن با عنوان زغال‌سنگ سبز یاد می‌کنند. گفتنی است که واژه سبز زمانی که در کنار صنعتی قرار می‌گیرد از مضر نبودن و کم‌شدن میزان آسیب‌ها به محیط‌زیست خبر می‌دهد. حال برای آشنایی بیشتر با زغال‌سنگ سبز و دلایل تولید آن با سیداحمد مشکانی، استاد دانشکده معدن تهران و کارشناس فعال معدنی گفت‌وگویی را انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
زغال‌سنگ سبز چیست؟
زغال‌سنگ سبز اصطلاحی است که برای زغال کم‌کربن به کار می‌رود. تولید این محصول هم‌اکنون در کشور چین در حال بررسی است. اصطلاح سبز که عنوانی زیست‌محیطی است در چند دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته به گونه‌ای که انجام فعالیت‌ها و فرآیندهایی که به محیط‌زیست آسیب می‌زنند را مدیریت کرده و با کنترل یا کاهش آن آسیب‌های وارده به محیط‌زیست و کره زمین را کاهش می‌دهد. به همین دلیل برخی از کشورهای صنعتی و پیشرفته در دنیا نسبت به تولید زغال‌سنگ کم کربن از زغال‌های معمولی اقدام کرده‌اند که ضمن توسعه فعالیت‌های خود در صنایع، خطری برای محیط‌زیست نداشته باشند. محیط سبز، صنعت سبز، شهر سبز، سیمان سبز، زغال‌سنگ سبز و… از جمله مواردی است که می‌توان به آن اشاره کرد.
دلایل تولید زغال‌سنگ سبز چیست؟
در دهه‌های اخیر کشورهای صنعتی و پیشرفته به صورت جهانی و منطقه‌ای تفاهمنامه‌هایی در ارتباط با حفظ محیط‌زیست امضا و اجرا کرده‌اند. یکی از مسائل مهمی که در این زمینه مورد توجه قرار گرفت حفظ لایه ازن در برابر آسیب و تخریب‌های به وجود آمده از طریق آلاینده‌هاست. یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد گاز CO۲ است که انتشار آن در هوا تاثیرات مخرب بسیاری به همراه دارد. صنایعی که فعالیت‌شان با تولید این گاز همراه است صنایع سیمان، فولاد و همچنین تولید برق هستند. کشور چین که بزرگترین تولیدکننده فولاد در جهان شناخته شده و بخشی از برق تولیدی خود را از زغال‌سنگ تامین می‌کند را می‌توان به‌عنوان تولیدکننده بخش عمده‌ای از گاز CO۲ در دنیا دانست. تولید گازCO۲ در اثر سوزاندن زغال‌سنگ سیاه است. اما این در حالی است که با زغال‌سنگ تولیدی سبز مقدار کمتری گاز Co۲ به وجود می‌آید و باعث حفظ محیط‌زیست می‌شود و چین نیز به تعهدات خود در ارتباط با حفظ محیط‌زیست عمل کرده است. به گونه‌ای که هم‌اکنون چین با سرمایه‌گذاری و بررسی تولید این محصول قصد دارد میزان تولید گاز CO۲ را کاهش دهد.
نخستین بار پروژه تولید زغال‌سنگ سبز از سوی کدام کشور اجرایی شد؟
پروژه تحقیقاتی در ابتدا در «گریت پوینت» انرژی امریکا با هدف تولید زغال‌سنگ کم‌کربن و تولید گاز متان پایه‌گذاری شد. چرا که این گاز مصارف بسیاری در صنایع داشته و به عنوان سوخت مصرفی به کار گرفته می‌شود و جایگزین کردن این محصولات آلودگی کمتری برای محیط‌زیست به همراه خواهد داشت. لازم به یادآوری است که این پروژه مراحل آزمایشی خود را گذرانده و اجرایی شده است.
البته این درحالی است که چین نیز اقداماتی در این زمینه انجام داده و به زودی شاهد راه‌اندازی واحد بزرگ تولید زغال‌سنگ سبز در این کشور خواهیم بود. قرار است که این واحد در مجموعه تولید برق که سوخت مصرفی آن زغال سنگ است به نام نیروگاه برق داتانگ هوآنینگ احداث شود که یکی از بزرگترین آلوده‌کنندگان محیط‌زیست است. لازم به یادآوری است که زغال‌سنگ سبز را به دو صورت می‌توان استفاده کرد. به این ترتیب که در عملیاتی زغال‌سنگ حرارتی را به زغال کم کربن تبدیل کرده و به مصرف رساند یا با تبدیل آن به گاز متان زمینه استفاده از آن را فراهم کرد.
آیا تولید این محصول با صرفه اقتصادی همراه است؟
قبل از به وجود آمدن بحران و نوسان در جهان میزان هزینه استخراج گاز متان با تولید زغال‌سنگ سبز در یک سطح قرار داشت. اما هم‌اکنون به دلیل شرایط اقتصادی موجود در دنیا تولید زغال‌سنگ سبز برای گرفتن گاز متان از آن رقم بالاتری را نسبت به استخراج آن از زمین به خود اختصاص داده و نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است.
آیا امکان تولید این محصول در کشور ما وجود دارد؟
به دلایل مختلف امکان اجرای پروژه تولید زغال‌سنگ سبز در کشور وجود ندارد. چرا که ذخایر ماده اولیه برای تولید این محصول یعنی زغال‌سنگ در ایران کم است و کیفیت لازم و مناسب را هم ندارد. همچنین از آنجایی که ایران منابع گازی در اختیار داشته و در رتبه دوم دارندگان ذخایر گاز دنیا قرار دارد از این‌رو می‌توان از این منبع برای تامین گاز متان استفاده کرد.
زغال‌سنگ سبز در چه صنایعی استفاده می‌شود؟
مصرف عمده این محصول بیشتر برای تولید گاز متان و همچنین تولید برق است که در مجموع می‌توان از آن با نام انرژی سبز یاد کرد. البته با توجه به اینکه در صنایع فولادی و کوره‌های بلند از زغال‌سنگ استفاده می‌شود، می‌توان این محصول را جایگزین زغال‌سنگ معمولی کرده و میزان آلودگی‌های تولید را کاهش داد.
آینده این محصول چگونه است؟
به نظر می‌رسد کشورهای صنعتی که منابع گازی کمی در اختیار داشته و در عین حال‌نیازمند زغال‌سنگ هستند، به سمت تولید این محصول گرایش پیدا کنند. همچنین یکی دیگر از مواردی که باعث می‌شود میزان تمایل بازار به این محصول افزایش یابد این است که کنوانسیونی در میان کشورهای پیشرفته تشکیل شده تا کشورهایی را که میزان بیشتر تولید گاز CO۲ را به خود اختصاص می‌دهند جریمه کنند.
تداوم تقاضای زغال‌سنگ مانع اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی
شرکت سوئیسی گلنکور (بزرگترین صادرکننده زغال‌سنگ مصرفی در نیروگاه‌های برق) معتقد است که دولت نمی‌تواند اقداماتی همچون ممانعت از استخراج معادن زغال‌سنگ را برای کاهش آلودگی اجرا کند.
به گزارش سایت ماینینگ، مدیرعامل شرکت گلنکور اعلام کرد که تقاضا برای انرژی ارزان همچون تقاضا برای سوخت‌های فسیلی را برقرار خواهد کرد.
ایوان گلازنبرگ به این اشاره نکرد که نگران ذخایر ۴/۳ میلیارد تنی هر کدام از معادن زغال‌سنگ خود است که بی‌ارزش باقی مانده یا به دلیل اقدامات بین‌المللی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای استخراج این معادن دست نخورده باقی خواهد ماند.
بعضی از شرکت‌های معدنی نگران آینده ذخایر سوخت‌های فسیلی هستند به‌ویژه این سرمایه‌ها یا معادن دست نخورده باقی خواهد ماند.
شرکت‌های زغال‌سنگ می‌گویند: «ما در واقع معتقد نیستیم که واقعیت انرژی جهانی بتواند به طور اقتصادی از اقدامات مربوط به کربن حمایت کرده تا مانع شود ما کاملا از ظرفیت‌های ذخایر سوخت‌های فسیلی خود استفاده نکنیم».
منتقدان به سرعت از خود واکنش نشان داده و می‌گویند این‌گونه مخالفت‌ها در گذشته به‌وسیله بعضی از صنایع مطرح شده بود.
گزارش اخیر سازمان ملل درباره تغییرات شرایط اقلیمی نشان می‌دهد که ۸۰ درصد ذخایر زغال‌سنگ باید دست‌نخورده در زیر زمین مدفون بماند تا بتوان به شرایط هوا سر و سامان داد و ۱۹۵ کشور با آن موافقت کرده‌اند.
محدود کردن گرمایش زمین «یک ضرورت است تا به توسعه و برابری پایدار دست یافت که فقر را ریشه‌کن خواهد کرد» و آثار تغییرات اقلیمی موجب طولانی‌تر شدن فقر کنونی شده و مشکل فقر جدیدی ایجاد خواهد کرد.
بنابه گزارش انجمن جهانی زغال‌سنگ، این ماده معدنی درحال‌حاضر حدود ۳۰ درصد انرژی موردنیاز و بیش از ۴۰ درصد برق آن را تامین می‌کند. از میزان مصرف زغال‌سنگ چین در سال گذشته کاسته شده که در ۱۴ سال گذشته بی‌سابقه است تا با آلودگی هوا مبارزه کند.
(نرگس قیصری – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1394/02/23)
