نرگس قیصری – گروه معدن: دلایل و عوامل بسیاری برای کم بودن میزان اکتشافات معدنی در کشور وجود دارد. از شفاف نبودن قانون گرفته تا توجیه نشدن سرمایه‌گذاران برای ورود به حوزه معدن از مواردی است که بیشتر فعالان بخش معدن به آنها اشاره می‌کنند.
اما آنچه باعث کم بودن میزان اکتشافات معدنی در کشور می‌شود در اختیار نداشتن تجهیزات و فناوری‌های روز دنیا برای فعالیت‌های اکتشافی است. چرا که از یک سو تحریم‌های بین‌المللی مانع دسترسی به تجهیزات و فناوری‌ها شده و از طرف دیگر سرمایه‌گذاری آنچنانی از سوی بخش خصوصی به دلیل ریسک بالایی اکتشاف در این حوزه انجام نشده است. در این گزارش نظر تعدادی از کارشناسان و فعالان معدنی که همگی دستی در فعالیت‌های معدنی دارند را جویا شدیم که در ادامه خواهید خواند.
اکتشافات بر پایه اطلاعات قدیمی
سید احمد مشکانی، استاد دانشگاه و فعال معدنی درباره دلایل موفقیت کم در بخش اکتشافات معدنی ایران به صمت گفت: عوامل مختلفی را می‌توان برای دست نیافتن به موفقیت کافی و لازم در بخش اکتشافات معدنی نام برد. از جمله دانش فنی و روز دنیا که در اختیار معدنکاران ایرانی قرار ندارد و در بسیاری از موارد فعالان این بخش با استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات قدیمی فعالیت‌های اکتشافی انجام داده‌اند و پایه دانش برخی از آنها همان فعالیت‌هایی است که از تجارب حاصل شده است.
وی ادامه داد: در چند دهه اخیر اکتشاف ذخایر معدنی ایران بیشتر روی محدوده‌های معدنی بوده است که در گذشته با صرف هزینه مورد اکتشاف قرار گرفته و به بهره‌برداری رسیده‌اند. از طرفی تعداد افراد دانش‌آموخته در حوزه معدن و اکتشافات معدنی نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته اما خبری از افزایش تعداد محدوده‌های اکتشافی در کشور نیست و بسیاری از متخصصان رشته معدن و معدنکاری وارد این عرصه نشده‌اند.
رقابت دولتی‌ها و خصوصی‌ها
سحاب شکوهی، فارغ‌التحصیل رشته استخراج معدن و رییس هیات‌مدیره شرکت «پارسه کان‌یابان» نیز که دستی در فعالیت‌های اکتشافی دارد درباره فعالیت‌های اکتشافی معدنی به صمت می‌گوید: مسئله معارضان محلی، یکی از موارد جدی است که در چند سال اخیر دامنگیر فعالیت‌های اکتشافی در معادن شده و این امر نشان از نبود حمایت قانونی از معدنکاران دارد. از طرفی نبود نگرش و اهداف بلندمدت در بخش دولتی برای فعالیت‌های اکتشافی و همچنین تقویت نشدن و هدایت سرمایه‌گذاران به این بخش از فعالیت‌ها، از دیگر مواردی است که باعث شده تا آنچنان که باید در این حوزه پیشرفت نداشته باشیم.
وی در ادامه اظهار کرد: به نظر می‌رسد بخش دولتی در برخی از موارد بخش خصوصی را به‌عنوان رقیب برای خود می‌بیند و این درحالی است که برای بیشتر شدن فعالیت‌های معدنکاری و اکتشافی لازم است تا دولت زمینه را برای حضور بخش خصوصی در اکتشافات معدنی فراهم کند.
اکتشاف معدنی ابزار نیست
مرتضی حمیدی، کارشناس اکتشاف سازمان زمین‌شناسی غرب کشور نیز درباره مشکلات معدنکاران برای اجرای فعالیت‌های اکتشافی به صمت می‌گوید: در اجرای ۲ مورد از فعالیت‌های معدنکاری در شمال غرب کشور مشکلاتی را با بخش‌های مختلف داشتم که ازجمله مهم‌ترین آنها سختگیری‌هایی بود که از سوی منابع طبیعی برای معدنکاری اعمال می‌شد. از طرف دیگر مزاحمت‌های معارضان محلی و بومیان منطقه بود که ادامه فعالیت‌های معدنی را مشکل می‌کرد. این عوامل گاه به قدری ذهن معدنکار و سرمایه‌گذار را به خود مشغول و درگیر می‌کند که فعالیت معدنکاری را تحت‌شعاع قرار داده و باعث هدررفت سرمایه و زمانی که برای اجرای پروژه در نظر گرفته شده، می‌شود.
یکی دیگر از کارشناسان معدنی نیز با بیان اینکه دلایل بسیاری برای کم شدن میزان فعالیت‌های معدنی به‌ویژه در بخش اکتشافات وجود دارد به صمت می‌گوید: اکتشافات معدنی پایه اصلی معدنکاری است و می‌تواند به‌عنوان زیربنای فعالیت‌های اقتصادی دیده شود اما تنها به‌عنوان یک ابزار برای به دست آوردن ذخایر معدنی که از ارزش اقتصادی بالایی برخوردارند، نگریسته می‌شود. همچنین نکته مهم دیگری که درباره معدنکاری وجود دارد این است که بعد از اجرای عملیات اکتشافی لازم است تا به شکل درست و فنی نسبت به انجام فعالیت‌های استخراجی اقدام شود. این در حالی است که برخی از معدنکاران بدون توجه به اصول فنی استخراج، باعث هدر رفت و نابودی بخشی از ذخایر معدنی می‌شوند که از نمونه‌های بارز آن می‌توان به معادن سنگ تزئینی اشاره کرد چراکه در ایران با وجود ذخایر بزرگ و با تنوع بالا در سنگ‌های تزئینی، بهره‌برداری با روش استادکاری انجام می‌شود و برداشت‌های انجام شده و عملیات استخراجی به شکل سنتی است در نتیجه ذخیره‌های معدنی دچار ضایعات زیادی می‌شود.
نبود تحلیل و بررسی فنی و اقتصادی
امیرحسین جلالی، کارشناس معدنی گروه «زرمش» نیز درباره دلایل دست نیافتن نسبی به موفقیت در حوزه اکتشافات معدنی به صمت می‌گوید: عوامل مختلفی روی فعالیت‌های اکتشافی تاثیرگذار است که از مهم‌ترین آنها نبود کارشناسان مجرب و دلسوز برای اکتشافات سیستماتیک معدنی است. کمبود بودجه و نبود نظارت دقیق سازمان‌های ناظر بر فعالیت‌های معدنکاری نیز از دیگر عوامل موفق نشدن در حوزه اکتشافات معدنی است. در صورت نظارت بر فعالیت‌های معدنکاری، فعالان معدنی ملزم به رعایت اصول و قوانین شده و به این ترتیب شاهد افزایش بهره‌وری و همچنین افزایش دقت برای انجام درست عملیات اکتشافی خواهیم بود.
علیرضا اکبری، عضو هیات‌مدیره شرکت آریا فاتح خاورمیانه نیز معتقد است: رعایت نکردن استانداردهای اکتشاف، انجام ندادن تحلیل‌ها و بررسی‌های فنی و اقتصادی در سودآوری و ریسک اکتشافات، کمبود افراد با تجربه و همچنین مشاوره‌های اشتباه، مشکلات و سختگیری‌هایی منابع طبیعی و محیط‌زیست برای معدنکاران از یک سو و همچنین سرمایه‌گذاری کم، از دلایل عمده کم بودن میزان اکتشافات معدنی است.
رفع مسائل قانونی بین ۲ وزارتخانه
سلمان فراهانی، مدیر حوزه معدنی شرکت «کارا سازه متین»، نیز در این‌باره به صمت می‌گوید: در حال حاضر اطلاعات پایه بخش معدن در کشور که نخستین اطلاعات مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف از اکتشاف تا فرآوری است به شکل کامل وجود نداشته و در اختیار آنها گذاشته نمی‌شود.
ایران نیز به نسبت سهمی که از ذخایر معدنی جهان دارد، سرمایه‌گذاری کمی در این حوزه انجام داده است. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۱ م در جهان رقمی معادل ۱۸میلیارد دلار در بخش اکتشافات سرمایه‌گذاری شد که سهم ایران از آن تنها ۶۰میلیون دلار یعنی ۴/۰درصد از کل سرمایه‌گذاری در بخش اکتشافات بوده است.
او در ادامه اظهار می‌کند: اجرایی نشدن استراتژی برای اکتشاف مواد معدنی که به وسیله سازمان زمین شناسی تدوین شده از یک سو و نبود داده‌های ژئوفیزیک هوایی به شکل کلی از سراسر کشور را می‌توان از دیگر موارد کم بودن میزان اکتشافات معدنی دانست. توجه کم به اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و ذخایر پنهان به‌دلیل بالا بودن میزان ریسک سرمایه‌گذاری، حمایت نشدن بخش خصوصی و مشکلاتی که از سوی سازمان‌های مربوط که بخش عمده‌ای از آن به قانون معادن و شفاف نبودن آنها، همگی باعث شدند تا در چند سال اخیر با کاهش شدید سرمایه‌گذاری اکتشافی در کشور روبه‌رو شویم.
فراهانی معتقد است که ضوابط زیست‌محیطی و منابع طبیعی باید برای همیشه مشخص و چالش‌های آن رفع شود. اختلافات قانونی میان وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی بخش معدن کشور با وزارت جهاد کشاورزی که مرتبط با سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است یکی دیگر از معضلات و مشکلات متقاضیان سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های معدنی به‌ویژه بخش اکتشاف است که باید به آن پرداخته شود. نبود اطمینان از سوی سرمایه‌گذاران یکی از موارد بسیار مهم است و تا زمانی که برای سرمایه‌گذار امنیتی وجود نداشته باشد نمی‌توان انتظار داشت سرمایه‌گذاران اعم از داخلی یا خارجی در حوزه معدن حضور یابند.
او بیان کرد: انفال بودن معادن و نداشتن سند مالکیت سبب شده تا امکان دریافت تسهیلات از بانک‌ها وجود نداشته باشد چرا که بانک‌ها پروانه‌های بهره‌برداری را با وجود شفافیتی که دارند به‌عنوان وثیقه قبول نمی‌کنند و این موضوع یکی دیگر از دلایل کاهش انگیزه برای ورود سرمایه‌گذار به بخش معدن و فعالیت‌های معدنی است. به همین منظور صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی که نقش واسطه و تضمین‌کننده معادن را در سیستم بانکی دارد در سال ۱۳۸۰ با هدف هدایت سرمایه‌های بخش خصوصی به حوزه معدن تاسیس شد.
البته لازم به یادآوری است که نقش حمایتی دولت و سازمان ایمیدرو نیز با سرمایه‌گذاری در این صندوق باعث افزایش قدرت پرداخت تسهیلات به فعالان این حوزه شد.
وی بر این باور است که تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی در کشور جزء ضرورت‌هایی است که می‌تواند کمک بزرگی به بخش اکتشافات معدنی کشور کند. از طرفی سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز می‌تواند زمینه را برای به‌دست آوردن فناوری‌های روز دنیا، مدیریت پیشرفته و اتصال به بازارهای جهانی مهیا کند. امروزه شاهدیم در معادن کشور از تجهیزات و ماشین‌آلات قدیمی استفاده می‌شود البته در برخی موارد مدیریت درستی برای اجرای پروژه‌ها وجود ندارد که خود کاهش بهره‌وری را به همراه دارد.
نبود جامعه معدنی
محمد صادقی، زمین‌شناس و مکتشف معدنی به صمت می‌گوید: مشکل اصلی در بخش معدن نبود اتحادیه و ساختار حمایتی برای بخش خصوصی برای پیگیری مطالبات جامعه معدنی است تا بتواند در صورت نیاز مشاوره و خدمات حقوقی دریافت کند.
فرزاد طاهری، مدیرعامل شرکت «زرساسنگ زاگرس» نیز می‌گوید: یکی از مشکلاتی که برای اجرای فعالیت‌های معدنی وجود دارد هزینه‌های ناشی از بوروکراسی اداری و وجود قوانین متناقض از سوی ادارات است که گاه به فعالیت‌های معدنی مرتبط نیست.
در واقع می‌توان گفت یکی از دلایل اصلی حضور نداشتن سرمایه‌گذاران معدنی توجیه نشدن آنها برای ورود به حوزه معدن دانست. در واقع سرمایه‌گذار به سمتی می‌رود که توجیه اقتصادی داشته باشد. همچنین نظرات کارشناسانه متناقض و نتایج به دست آمده یکی دیگر از عوامل فرار سرمایه به شمار می‌آید.
اکبر حضرتی، کارشناس اکتشاف نیز در این‌باره می‌گوید: نبود داده‌های اولیه مناسب درباره میزان ذخایر معدنی، همچنین نداشتن زمان کافی برای اجرای عملیات اکتشاف و نداشتن افق روشن برای ادامه فعالیت‌های معدنی و نیز بوروکراسی‌های اداری بسیار پیچیده از موارد مهم برای کم بودن تمایل سرمایه‌گذاران برای فعالیت‌های معدنی به‌ویژه در حوزه اکتشاف است.
(نرگس قیصری – گروه معدن- برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1394/04/13)
