محبوبه ناطق – گروه معدن: مزایده زمانی شکل می‌گیرد که تقاضا برای کالا بیشتر از مقدار موجود است و پیشنهاددهندگان برای به دست آوردن کالا با یکدیگر رقابت می‌کنند.
در هر مزایده ۳ عنصر مزایده‌گذار، کالا و پیشنهاددهندگان وجود دارند و مزایده‌گذار تلاش می‌کند کالای خود را به بیشترین قیمت ممکن به فروش بگذارد و در مقابل، پیشنهاددهندگان در پی تصاحب کالا با کمترین قیمت هستند. این یک تعریف عام از مزایده است اما اخیرا مزایده‌ها در بخش معدن محل حرف و حدیث‌های زیادی شده است. در این مزایده‌ها که بعضا مورد انتقاد برخی مسئولان و نمایندگان مجلس قرار گرفته، بخشی از این اهداف یا اقدامات لازم محقق نشده و احتمال بروز رانت و سوءاستفاده‌های مالی مطرح شده است.
مزایده را در معدن حذف کنید
سید احمد مشکانی استاد دانشگاه که خود در حوزه سنگ‌آهن فعالیت دارد به صمت گفت: آنچه که این روزها در روزنامه‌ها و نشریات و خبرگزاری‌های مختلف روی آن زوم شده و در خصوص رانت و رانت‌خواری در معادن سنگ‌آهن مطرح می‌شود بیشتر به یک بهره‌برداری سیاسی از یک موضوع نزدیک است ولی این واقعیت وجود دارد که خلأهای قانونی داریم که عده‌ای از آن سوءاستفاده می‌کنند.
وی گفت: تعریف مزایده در ایران غلط است و فقط شرایط صلاحیت فنی بهره‌بردار در ۳ سال اخیر چندبار تغییر کرده است. همه این مشکلات ناشی از قوانینی است که در خصوص مزایده و روند برگزاری آن وجود دارد و در دنیا مانند آن پیدا نمی‌شود. وی با اشاره به اینکه به درخواست سازمان بازرسی درصدد تهیه متنی با موضوع چالش‌های مزایده‌های معدنی است، افزود: نحوه محاسبه امتیاز شرکت در مزایده به دو صورت است: الف- امتیاز فنی و مالی (که می‌توانید ازصنایع و معادن دریافت کنید). ب- درصد پیشنهادی قیمت (که براساس حقوق دولتی یا مساحت محدوده اکتشافی است).
مشکاتی ادامه داد: به عنوان مثال اگر فردی در مزایده شرکت کند و امتیاز فنی و مالی لازم را داشته باشد، پیشنهاد درصدی می‌دهد که می‌تواند از ۱ درصد الی چند هزار درصد متغییر باشد. حال فرض کنیم فردی که برای محدوده‌ای با مساحت۲۰کیلومتر و عنصر مس با عیار۲ درصدی درخواست بهره‌برداری داده، ۸ درصد پیشنهاد حق وحقوق دولتی داده است. اگر براساس حقوق دولتی مس بخواهیم محاسبه کنیم با احتساب حقوق دولتی ۳۰۰۰ تومانی برای عیار مس از ضرب تمامی این فاکتورها عدد ۴۸ هزار تومان به دست می‌آید که در واقع حقوق دولتی برنده مزایده خواهد بود که با توجه به قیمت ۶۰ تا ۷۰ هزار تومانی با احتساب هزینه‌های استخراج، مالیات و… قیمت تمام شده ماده معدنی بیشتر از خرید آن خواهد شد. در حالی که می‌بینیم بعضی‌ها در مزایده‌هایی شرکت می‌کنند که تا چندهزارم درصد هم پیشنهاد می‌دهند و البته دولت نیز می‌پذیرد و این امر چالش آینده معدنکاران و بهره‌برداران می‌شود. سید احمد مشکانی اظهار کرد: شرکت‌کنندگان در مزایده سعی می‌کنند بالاترین رقم را بزنند که در مزایده برنده شوند ولی به نظر منطقی نیست که طرف در مزایده‌ای که سراسر به زیان او تمام می‌شود شرکت کند. این فرد یا در ادامه کار کم می‌آورد و معدن را رها می‌کند یا طریقه دیگری برای سود بردن خود پیدا می‌کند. وی با بیان اینکه در سازمان بازرسی در بخش تخلفات معدنی فقط دو نفر کارمند حرفه‌ای وجود دارند که از پس تمامی پرونده‌های این بخش برنمی‌آیند، گفت: مواردی هست که طرف مزایده آنقدر نرخ را بالا زده که پس از گذشت ۳ سال نتوانسته کار بهره‌برداری را قدمی جلو ببرد چراکه علاوه برحق و حقوق دولتی در این مدت هزینه استخراج هم ۳ برابر شده و قیمت ماده معدنی هم پایین آمده است. وی در پاسخ به وجود تخلف در مزایده‌ها گفت: چنین امکانی وجود دارد؛ می‌شود به کارشناس مربوطه پول داد که یک نفر خاص را برنده اعلام کند، می‌توان اگر شخصی دیگر پیشنهاد بالاتری داده، مزایده را باطل اعلام کرد تا فرد مورد نظر در یک مزایده دیگر آن را پیشنهاد دهد. در هر صورت این تخلفات فقط از سوی یک نفر صورت نمی‌گیرد معمولا زنجیره انسانی آدم‌های متخلف چنین رانت‌هایی را رقم می‌زنند. او با اشاره به اینکه در هر مزایده‌ای حراست وجود دارد ولی آنها از محتویات مزایده‌ها هیچگاه مطلع نمی‌شوند، راه برون رفت از وضعیت فعلی را ترک مزایده دانست و تصریح کرد: برگزاری مزایده خود عامل ایجاد رانت است درحالی که در گذشته چنین چیزی وجود نداشت. بهتر است برای محدوده‌های معدنی قیمت اعلام شود و از متقاضیان واقعی معدن رزومه کاری واقعی‌شان درخواست شود. برای این کار هم می‌توان به شرکت‌های معتبر درجه و گرید داد تا شرکت درخواست‌کننده از نظر فنی وضعیتش از قبل مشخص باشد. نمی‌توان همزمان هم محدوده انتخاب کرد و هم صلاحیت درخواست‌کننده را تایید نمود. مشکانی، فعال معدنی با اشاره به اینکه در هر بند از شرایط مزایده می‌توان یک رانت ایجاد کرد، افزود: هر سال ۱۰ هزار محدوده به مزایده گذاشته می‌شود ولی چرا به اکتشاف و بهره‌برداری نمی‌رسد؟
(محبوبه ناطق – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1393/06/26)
