محبوبه ناطق – گروه معدن: استحصال مواد معدنی حاصلی غیرقابل اجتناب به نام ضایعات، باطله و پسماند دارد.
این محصول فرعی که از دیدگاه زیست‌محیطی‌ها باعث آلایندگی محیط و از بین رفتن بخشی از پوشش گیاهی مناطقی می‌شود، در حقیقت ثروت‌های پنهانی هستند که از دیدگاه اقتصادی و استحصال دوباره مخفی مانده‌اند. روند استحصال مواد معدنی از معادن به دلیل سختگیری‌های محیط‌زیست و ایمنی کارگران به سمتی می‌رود که بجث بهره‌برداری از ضایعات و باطله‌های معدنی را دوباره مطرح کرده و بر سر زبان‌ها انداخته است.
باطله‌ها و ضایعات مواد معدنی معمولا علاوه برداشتن درصدی از ماده معدنی غالب، از مواد معدنی با ارزش دیگری نیز برخوردار است که می‌تواند استحصال دوباره آن ارزش‌افزوده‌ای برای بهره‌برداران معدنی ایجاد کند.
باطله‌های ارزشمند
احمد مشکانی، استاد دانشگاه و کارشناس معدن درباره ضایعات و باطله‌های معدنی به صمت می‌گوید: در حقیقت یک ماده معدنی فلزی شامل «گانگ» و فلز محتواست و وقتی ماده معدنی از معدن استحصال می‌شود و فرآیند فرآوری یا تغلیظ یا پر عیارسازی را می‌گذراند آن بخشی که از ماده معدنی جدا می‌شود ضایعات یا باطله یا پسماند خوانده می‌شود.
وی می‌افزاید: وقتی ماده معدنی استحصال می‌شود یا عیارش تغییر می‌کند یک مقدار از فلز در پسماند یا باطله باقی می‌ماند. به عنوان مثال وقتی سنگ‌آهن را فرآوری می‌کنید و عیارش را به ۵۸ درصد می‌رسانید بخش باقیمانده را باطله می‌گویند که حاوی درصدی از آهن است.
مشکانی اضافه می‌کند: فلز موجود در این باطله به‌طور مستقیم قابل استفاده نیست اما تکنیک‌هایی به بازار آمده که می‌تواند از همین باطله‌ها نیز فلز باارزش را جدا کرده و به سودآوری دیگری برای تولیدکننده برساند.
وی با اشاره به اینکه فناوری استفاده دوباره از باطله‌ها و ضایعات معدنی در دنیا موجود است و در برهه‌ای به ایران نیز وارد شده است، ادامه می‌دهد: مثال دیگر کارخانه‌های فلوتاسیون سرب و روی است که بعد از استحصال و فرآوری در باطله‌های آن به مقادیری طلا می‌توان برخورد کرد که استحصال دوباره آنها اقتصادی و عملی است. در گذشته اگر از این ضایعات استفاده نمی‌شد به دلیل اقتصادی نبودن آن بود. درحال‌حاضر بخش خصوصی به این نتیجه دست‌یافته که باطله‌ها به هزینه دوباره در بخش استحصال، خردایش و سایش نیازی ندارند و در نتیجه استحصال آن دارای هزینه کم اقتصادی خواهد بود. وی با بیان اینکه اصطلاح ضایعات درباره معادن به‌کار نمی‌رود و بیشتر از واژه باطله استفاده می‌شود، اظهار می‌کند: البته درباره سنگ‌های ساختمانی و تزئینی چنین اصطلاحی درست است، وقتی سنگ را استخراج می‌کنند بخشی از زائده‌ها را باید برش زده و بیرون بریزند. این ضایعات در دنیا با ۳ روش قابل استفاده و بازیابی دوباره هستند.
مشکانی ادامه می‌دهد: روش نخست اینکه از سنگ‌ها بسته به خلوص غالب ماده تشکیل‌دهنده آنها، آهک یا دولومیت می‌گیرند. در روش دوم ضایعات سنگ‌های تزئینی یا ساختمانی را دانه‌بندی کرده در شن و ماسه یا ساخت موزائیک و کاشی استفاده می‌کنند.
مشکانی تصریح می‌کند: در روش سوم نیز ضایعات به‌ویژه ضایعات تراورتن خاصیت پرکنندگی شکاف‌ها و سوراخ‌ها را دارد چنانکه ضایعات را با محلول‌های رزین‌دار مخلوط کرده و شکاف‌ها و ترک‌های سنگ را با آن پر می‌کنند. چهارمین روش استفاده دوباره از این ضایعات این است که آنها را خردایش دوباره کرده و سپس پرس می‌کنند و از آن بلوک‌های ساختمانی می‌سازند تا برای نمای داخل یا خارج منزل استفاده کنند.
این کارشناس معدن در ادامه به باطله‌های معادن مس اشاره کرده و می‌افزاید: باطله‌های این معادن و صنایع معدنی حاوی مواد باارزشی مانند رنیوم، مولیبدنیوم و حتی طلاست ولی ممکن است درحال‌حاضر استحصال آن مقرون به صرفه نباشد که به‌طور قطع به مرور زمان و در ادامه روزی می‌رسد که بهره‌برداری از این ضایعات نیز اقتصادی می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه به‌تازگی پی بردند باطله‌های به‌دست آمده از کنسانتره زغال‌سنگ را می‌توانند با روشی جداسازی کنند، می‌گوید: محصول به‌دست آمده دارای ارزش اقتصادی بالایی است و به دلیل اینکه قبلا خردایش شده، هزینه کمتری در فرآوری دوباره و بازیافت آن صرف می‌شود.
این کارشناس معدن در ادامه با بیان اینکه در سیمان نیز پسماندهای باقیمانده قابلیت بازیابی دارند، اضافه می‌کند: در ایران به دلیل فراوانی و ارزانی سیمان، هنوز از ضایعات سیمان برای بتن‌ریزی استفاده نمی‌کنند اما در دیگر کشورها سال‌هاست که از باطله‌های مواد معدنی فرآوری‌شده و ضایعات سیمانی استفاده می‌شود.
(محبوبه ناطق – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 04/12/1393)
