نرگس قیصری – گروه معدن: نهمین کارگاه آموزشی سازمان نظام مهندسی معدن تهران با عنوان «نگرش مقدماتی بر اکتشاف کانسارهای پورفیری با نگاهی ویژه به کانسارهای مس پورفیری» برگزار شد و در مباحث مختلفی درباره فعالیت‌های اکتشافی این دست از مواد معدنی همچون آشنایی با ذخایر پورفیری در ایران و جهان، روش‌های متداول اکتشاف همچون روش ژئوفیزیک و ژئوشیمی ارائه شد.
در این میان، توجه به ذخایر مس پورفیری و استفاده از فناوری‌های نوین برای برداشت از این ذخایر ارزشمند یکی از مهم‌ترین نکاتی بود که به آن اشاره شد. البته ذخایر پورفیری تنها به مس محدود نشده و بخش زیادی از طلا در جهان به شکل پورفیری است. ایران نیز به دلیل قرارگیری روی کمربند فلزی، ذخایر پورفیری فراوانی از مس دارد. در این میان مس «سرچشمه» که یکی از بهترین ذخایر معدنی با هاله‌های دگرسانی منظم است به عنوان منبع مهم در این زمینه در جهان شناخته می‌شود. معدنی که علاوه بر ذخایر مس فراوان، بیشترین میزان تولید طلای کشور را به خود اختصاص داده است.
“مس پورفیری”
مس پورفیری که به ذخیره معدنی با تناژ بالا و عیار پایین گفته می‌شود در نقاط مختلفی از ایران تشکیل‌شده و برای بهره‌برداری از آنها باید اطلاعات جامع و دقیق از نوع قرارگیری آن در اختیار بهره‌بردار قرار گیرد. همچنین دسترسی به فناوری‌های نوین و تسلط به دانش فنی از دیگر موارد مورد نیاز برای رسیدن به نتیجه مطلوب در فعالیت‌های اکتشافی است. به گفته فعالان این حوزه تحلیل بازار در کنار فعالیت‌های معدنی کمک بزرگی برای راهیابی به بازار جهانی خواهد بود.
مدیر ارشد گروه معدنی «زرمش» و مدرس این کارگاه آموزشی، با بیان این مطلب در ابتدا به معرفی ذخایر مس پورفیری ایران پرداخت و گفت: ذخایر مس پورفیری حدود ۶۱ درصد مس جهان را تشکیل می‌دهند و بعضی از معادن جهان به تنهایی در قیمت مس اثرگذار هستند.
سید احمد مشکانی با بیان اینکه تولید معادن «سرچشمه»، «میدوک» و «سونگون» تاثیر بسزایی در ایجاد درآمد شرکت ملی مس دارند، اظهار کرد: باید نگرش نسبت به معادن کشور را تغییر داد و با توجه به ظرفیت و اهمیت بالای این معادن نسبت به بهره‌برداری از آنها اقدام کرد.
به گفته این استاد دانشگاه تهران ایران در کمربند آلپ- هیمالیا قرار گرفته که در آن ذخایر مس، طلا، سرب و روی و دیگر فلزات ارزشمند یافت شده و با توجه به وضعیت متالوژنی این کمربند بزرگ، این ذخایر ارزشمند در ایران نیز وجود دارند. از جمله ذخایری که می‌توان در این بخش از ایران زمین جست‌وجو کرد، ذخایر مس پورفیری است.
وی ادامه داد: استفاده از دورسنجی در کشف ذخایر مس پورفیری یکی از راهکارهای اکتشافی است. هاله‌های دگرسانی بزرگ و به طور تقریبی منظم کانسارهای پورفیری باعث شده که در اکتشاف اولیه ذخایر معدنی از این روش استفاده شود. اما باید به این نکته اشاره کرد که همیشه هاله‌های دگرسانی منظم دیده نمی‌شود و همین موضوع کار را سخت می‌کند.
مس «سرچشمه» مرجع منابع علمی خارجی
به گفته مشکانی یکی از کانسارهای پورفیری که دارای هاله‌های منظم و بزرگ است و به عنوان منبع در منابع علمی و تخصصی خارجی حتی امریکا دیده می‌شود تصویر هاله‌های دگرسانی مس سرچشمه و کانسارهای اطراف آن است.
مشکانی با بیان اینکه در ایران چندین محدوده(زون) متالوژنی وجود دارد، اظهار کرد: هم‌اکنون برخی از ذخایر مس پورفیری به اکتشاف رسیده و در حال بهره‌برداری هستند که از آن جمله می‌توان به کمربند ارومیه_ دختر، ارسباران و خاش نهبندان اشاره کرد که تاکنون کانسارهای مس پورفیری سرچشمه، میدوک، سونگون، دره‌زار، تخت، نوچون، درآلو، کرور و… در آن کشف شده‌اند. این در حالی است که تنها تعداد محدودی از این تیپ ذخایر در اختیار بخش خصوصی بوده و بیشتر آن متعلق به شرکت مس است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در حال حاضر چند محدوده مستعد مس به وسیله شرکت‌های خصوصی در دست اکتشاف قرار گرفته‌اند، با این حال استعداد محدوده(زون)های متالوژنی ایران بیش از این چند کانسار است و با عملیات اکتشافی بیشتر می‌توان به نتایج بهتری دست یافته و به کشف ذخایر بیشتر امیدوار بود.
وی به بیان یک مثال پرداخت و گفت: هم‌اکنون در جهان رشته‌های جدیدی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود که از جمله آنها می‌توان به رشته «ژئومتالورژی» اشاره کرد. در این شاخه از علم از همان ابتدای اکتشاف به موضوعات فرآوری و استخراج پرداخته می‌شود و همین موضع باعث افزایش سرعت روند اجرایی کارها، دقت بیشتر و همچنین کاهش هزینه‌ها در فرآیند معدنکاری می‌شود.
مشکانی افزود: با توجه به پیشرفت جهان در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن، می‌توان برخی از مواد معدنی که قابل استفاده نیستند و به عنوان باطله دور ریخته می‌شود را دوباره به چرخه تولید باز گرداند. به این ترتیب که با استفاده از فناوری و یافته‌های جدید آنها را فرآوری کرده و با تبدیل آنها به محصولی قابل‌استفاده علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده، از ورود آنها به محیط‌زیست جلوگیری کرده تا در نهایت دیگر خبری از مخاطرات آنها همچون آلودگی‌های زیست‌محیطی نباشد.
به گفته وی در برخی از معادن قدیمی ایران ممکن است با ذخایر معدنی با ارزشی روبه‌رو شویم و در صورتی که به دانش فنی و فناوری‌های نوین مجهز باشیم، امکان استفاده و بهره‌برداری از آن میسر می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ذخایر پورفیری تنها ویژه مس نیست در ادامه گفت: میزان ذخایر قابل‌توجهی از طلا در جهان نیز از نوع پورفیری است. به عنوان مثال در ایران بیشترین میزان طلای تولید شده در کشور در مس سرچشمه است که همراه با مس پورفیری استخراج می‌شود.
توجه به عوامل زمین‌شناختی
مشکانی بر این باور است عوامل تکتونیکی و ساختاری در شناسایی ذخایر معدنی و میزان آن بسیار مهم هستند. زیرا ممکن است کانسارهای پورفیری با یکدیگر متفاوت باشند و تمام آنها با ساختار و سیستم منظم همراه نخواهند بود.
وی با بیان اینکه کشف کانسار پورفیری به مراتب سخت‌تر از مس رگه‌ای است در ادامه گفت: هر اندازه کانسار معدنی بزرگتر یا عنصر آن دارای ارزش بیشتری (مانند عناصر نادر خاکی و پلاتین) باشد نیازمند افراد متخصص و دانشمند است که محدوده مورد نظر را از ابعاد مختلف بررسی کرده و برای دستیابی به این ذخایر از سیستم‌ها و فناوری‌های خاص آنها استفاده کنند.
مشکانی همچنین درباره اکتشاف ذخایر پورفیری نیز اظهار کرد: تئوری با نام «احتمال کشف کانسار» وجود دارد. اگر ما منطقه را به شکل یک نوار کانی‌سازی در نظر بگیریم خواهیم دید که در برخی از نقاط کار اکتشاف به درستی و به شکل کامل انجام شده و شاید دلیل آن سرمایه‌گذاری مناسب در آن نقاط بوده است.
به گفته وی یکی از شاخص‌هایی که در ایران باید مورد توجه قرار گیرد تحلیل بازار است. معدنکاران باید در کنار اکتشاف و تولید محصول به دنبال بازاری برای فروش محصول و رسیدن به ارزش افزوده باشند زیرا اتفاقات مختلفی ممکن است قیمت این فلز را تحت‌تاثیر خود قرار دهد. این استاد دانشگاه گفت: هم‌اکنون ۳۳درصد تولید سیم و کابل در جهان از فلز مس است. حال اگر فلز آلومینیوم به یکباره جایگزین مس شود تحول بزرگی در قیمت این محصول حاصل خواهد شد و افت قیمت جهانی آن را به دنبال می‌آورد. شرایط بازار، یا توقف فعالیت معدنی که روزانه ۷۰۰ هزار تن مس تولید می‌کند روی قیمت این فلز اثر خواهد گذاشت. آگاهی به تمامی موارد یاد شده می‌تواند به عنوان شاه کلید درآمد باشد تا براساس آنها برنامه‌ریزی صحیح برای تولید و ورود به بازار تدوین شود.
(نرگس قیصری – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1394/11/28)
