نرگس قیصری – گروه معدن : خاصیت‌ها و ویژگی‌های متنوع مواد معدنی ازجمله سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی سبب شده تا بشر استفاده‌های فراوانی از آنها در زندگی روزمره داشته باشد. استفاده از سنگ‌های معدنی از سال‌های بسیار دور آغاز شده و تا به امروز ادامه پیدا کرده است.
به گونه‌ای که با بیشتر شدن مطالعات و تحقیقات انجام شده روی آنها ویژگی‌ها و خواص بیشتری از آنها همچون خواص درمانی کشف شده و شاخه‌ای به عنوان گوهر درمانی در علم پزشکی تعریف شده است. اعتقادات مذهبی در ادیان مختلف و استفاده از سنگ‌های معدنی نیز از جمله مواردی است که می‌توان به آن اشاره کرد. در واقع اعجاز موجود در مواد معدنی و کاربردهای فراوان آنها در صنایع مختلف سبب شده تا ارزش و جایگاه ویژه‌ای در جهان کسب کند.
سید احمد مشکانی، استاد دانشگاه و کارشناس معدن درباره خواص درمانی سنگ‌ها و اینکه از چه زمانی مورد استفاده بشر قرار گرفتند در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: قدمت استفاده از خواص درمانی سنگ‌ها و جواهرات به زمانی که انسان به فکر استفاده از مواد موجود در طبیعت افتادبر می‌شود و دلیل آن را می‌توان در دسترس بودن سنگ‌ها و کانی‌ها برای انسان‌های اولیه دانست.
البته این در حالی است که شواهد و مستندات موجود برای استفاده و کاربرد سنگ‌ها که در این زمینه وجود دارد تنها برای چند هزار سال گذشته موجود است. وی ادامه داد تمدن‌های اولیه به ارزش واقعی سنگ‌ها و کانی‌ها پی بردند و به مرور زمان با تجربه به نتایج درخشانی در زمینه کاربرد و خواص درمانی سنگ‌ها رسیدند. به این ترتیب که بشر دریافته بود که برخی از سنگ‌ها دارای خواص مغناطیسی و درمانی هستند.وی در ادامه افزود: سنگ‌ها دارای خواص بسیاری هستند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به خاصیت مغناطیسی، درمانی، دارویی، زیبایی و… اشاره کرد. از طرفی باید توجه کرد که همزمان با پیشرفت در علوم و دانش فنی و بررسی و مطالعه بیشتر سنگ‌ها بشر به خواص دیگری از آنها پی می‌برد. به نحوی که موسسات تحقیقاتی بزرگ کشورهای پیشرفته در این زمینه درحال انجام مطالعات تحقیقاتی هستند تا محصولات جدیدی را به بازار ارائه کنند.
گوهردرمانی و سوءاستفاده از آن
این کارشناس معدن عنوان کرد: امروزه یک رشته علمی به عنوان گوهردرمانی (جم تراپی) در جهان وجود دارد که به عنوان طب مکمل معرفی و طبقه‌بندی می‌شود. اما این در حالی است که در ایران افراد مختلفی از یک فالگیر ساده تا افرادی که خود را محقق و صاحب دانش در این حوزه می‌دانند با ارائه مطالبی که بیشتر از کتاب‌های قدیمی استخراج شده دست به فریب اذهان عمومی زده و این شاخه از علم را به نوعی خدشه‌دار می‌کنند. در مقابل مردم نیز به دلیل طبیعی بودن این مواد تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند.مشکانی معتقد است که استفاده از سنگ‌ها و خواص آن در تمامی کشورها وجود داشته و ارتباطی به قومیت، مذهب و اعتقادات جوامع ندارد و تنها مقدار یا شیوه استفاده از سنگ‌ها با هم متفاوت است. به عنوان مثال در کشورهای پیشرفته داروهایی با عنوان مینرال استفاده می‌شود اما در کشورهای کمتر توسعه‌یافته به‌صورت سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین بعضی از کانی‌ها به عنوان زیورآلات در تمامی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این کانی‌ها که هرکدام خواص درمانی مخصوص به خود را دارند از دیرباز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
در کشورهای پیشرفته از جواهرات طبیعی بسیار استفاده می‌شود. بنابراین حد و مرزی وجود ندارد. در نقاط مختلف یک کشور هم استفاده از این سنگ‌ها متفاوت است.
ویژگی‌های منحصر به فرد کانی‌ها
وی در ادامه به خواص سنگ‌ها اشاره کرد و افزود: سنگ‌های معدنی کاربردهای مختلفی دارند. از خاصیت مغناطیسی برخی کانی‌ها برای انرژی بخشی استفاده می‌شود؛ به عنوان مثال استفاده از سنگ کوارتز، حدید و همچنین مچ‌بندهای مسی برای مردان و… باعث ایجاد توازن انرژی در بدن می‌شود. همچنین کانی‌های که به عنوان جواهر کاربرد داشته و برای ساخت وسایل تزئینی به کار می‌روند هر کدام خاصیت ویژه خود را دارند؛ به عنوان مثال یاقوت باعث تقویت سیستم بدن، تنظیم ضربان قلب و فشار خون می‌شود. همچنین کانی زمرد باعث تقویت چشم، معده و هوش شده و کانی الماس نیز از پیری زودرس جلوگیری کرده و با تقویت اراده و هوش باعث افزایش فعالیت بیشتر در انسان می‌شود.
مشکانی با بیان اینکه از کانی‌های معدنی در زمینه‌های دارویی مختلف استفاده می‌شود، افزود: در صنعت پزشکی از برخی مواد معدنی به عنوان پرکننده استفاده شده و جنبه درمانی دارند که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کلسیت، بوراکس، سلستین، بنتونیت، کائولن، رالگار و… اشاره کرد.
وی اظهار کرد: در گذشته از سنگ‌های معدنی در ساخت کاخ‌ها استفاده می‌شده و این در حالی است که هم‌اکنون بهترین معمارهای جهان دنباله رو این روش هستند. به عنوان مثال سنگ مرمر(اونیکس) که باعث ایجاد آرامش در بدن انسان می‌شود در کف ساختمان‌ها به کار می‌رود و حتی می‌توان نمونه‌هایی از کاربرد این سنگ را در مکان‌های متبرکه کشور نیز مشاهده کرد. همچنین از ظروف نقره برای سم‌زدایی، از ظروف مسی برای ایجاد نشاط وجلوگیری از پیری زودرس و از ظروف چدنی برای تقویت عروق استفاده می‌شود.
اعتدال در استفاده از سنگ‌ها و ویژگی‌های آن
مشکانی در پاسخ به اینکه آیا باورها و اعتقادات مذهبی نقشی در استفاده از کانی‌ها دارند، در ادامه افزود: ابتدا باید به سخن گوهر بار حضرت علی(ع) اشاره کرد که در تمام امور حد وسط را داشته باشید و از افراط و تفریط پرهیز کنید.
این موضوع درباره استفاده از سنگ‌هایی که خواص ویژه‌ای دارند نیز صدق می‌کند، چراکه خواص درمانی سنگ‌ها و کانی‌ها باور یا اعتقاد نیست اما باورها و اعتقادات باعث شده تا برخی افراد در استفاده از آنها افراط یا تفریط داشته باشند.
در اسلام سفارش به استفاده از انگشترهای عقیق، فیروزه، حدید و… شده است. در گذشته استفاده از این سنگ‌ها بیشتر جنبه اعتقادی داشته و اما هم‌اکنون با توجه به پیشرفت دانش و مطالعات گسترده‌ای که روی این بخش انجام داده، توانسته به خواص درمانی سنگ‌ها نیز دست پیدا کند.
باورها و روایات مذهبی درباره سنگ‌ها
وی ادامه داد: استفاده از رکاب نقره انگشتر به دلیل سم‌زدا بودن این فلز است. همچنین یکی از نکاتی که درباره استفاده از طلا وجود دارد تاثیرات آن روی سیستم بدن انسان است. به این ترتیب که روی هورمون‌های مردان تاثیر منفی داشته و مضر است اما در مقابل باعث تقویت هورمون‌های زنان می‌شود. البته لازم به یادآوری است که خواص سنگ‌ها طبیعی و متعلق به زمین و شرایط حاکم روی آن بوده که روی سنگ‌ها نیز تاثیرگذار است.این کارشناس معدنی به تسبیح به عنوان یکی دیگر از وسایلی که از سنگ‌های معدنی ساخته می‌شود، اشاره کرد و افزود: تسبیح یکی دیگر از وسایل یا ابزاری است که از کانی‌های معدنی ساخته می‌شود و استفاده از آن در تمامی ادیان وجود دارد و در سنن مختلف رهبران آنها چیزی شبیه به تسبیح دارند.
گفتنی است که از نظر علم روانشناسی ثابت شده که یاد خدا باعث آرامش می‌شود و این یاد معمولا با تسبیح نمادین شده است. از طرفی خود تسبیح به نوعی باعث آرامش روحی و روانی هر فرد مذهبی یا غیرمذهبی می‌شود. حال اگر تسبیح با سنگ خاصی ساخته شود آثار متفاوتی خواهد داشت. تسبیح «شاه مقصود» نمونه بارزی است که می‌توان به آن اشاره کرد چرا که دست گرفتن آن باعث آرامش بدن، اعصاب، گردش خون و دور شدن افسردگی و ضعف از بدن می‌شود.مشکانی معتقد است که خواص سنگ‌های معدنی به دلیل عناصر موجود در این سنگ‌هاست که همگی ماهیت طبیعی دارند و روی بدن انسان تاثیرگذار هستند. به همین دلیل لازم است از زیورآلاتی همچون انگشتر، تسبیح، گردنبند و مچ‌بند که در ساخت آنها سنگ‌ها و فلزی معدنی به کار برده شده، استفاده کرد.
استفاده از سنگ‌ها با توجه به ویژگی‌های آن
اما محمد رسا یکی دیگر از فعالان حوزه معدن نیز درباره استفاده از سنگ‌های معدنی و خاصیت‌های آنها به صمت گفت: تحقیقات انجام شده شناخت بیشتری از تأثیرات روانی حاصل از سنگ‌ها نسبت به خواص درمانی آن ارائه کرده است؛ سنگ مرمر در ایجاد حس آرامش و افزایش تمرکز افراد، اثر آشکاری دارد و در مقابل آن سنگ گرانیت، خشونت ذاتی خود را به فرد منتقل کرده و در نتیجه، باعث خستگی و افزایش تنش‌های عصبی می‌شود البته گفتنی است که برای محیط‌های داخلی باید سنگ گرانیت از نظر تشعشعات رادیواکتیوی نیز مورد آزمایش قرار گیرد.وی در ادامه گفت: آشنایی با خواص و تأثیرات روانی سنگ‌ها منحصر به کشور یا منطقه خاصی نیست بلکه در طول تاریخ، انسان با اثرات سنگ‌های معدنی از سنگ‌های ساختمانی گرفته تا سنگ‌های قیمتی آشنا بوده و از آنها بهره برده است. در کل می‌توان گفت که مردم مشرق زمین آشنایی بیشتری با این موضوع داشته و در سطح گسترده‌تری هم از آن بهره برده‌اند.
رسا با بیان اینکه استفاده از سنگ‌های نیمه قیمتی در روایات و احادیث آمده، بیان کرد: اثرات روانی سنگ‌های تزئینی مانند مرمر برای انسان در طول تاریخ شناخته شده است، تا آنجا که در بسیاری از اماکن مذهبی از جمله آستان مقدس ائمه اطهار، حسینیه‌ها و… بکار رفته است. همچنین در کشورهایی مثل کره و ژاپن سنگ مرمر در تزئین خانه‌ها یا حتی در تختخواب‌ها برای ایجاد حس آرامش و دفع انرژی‌های منفی بکار می‌رود. رسا معتقد است که سنگ، محصولی طبیعی است و به طور قطع کاربرد آن در محل کار یا محل زندگی حتی اماکن عمومی همچون پارک‌ها، پیاده‌روها و… می‌تواند اثرات روانی مثبتی بر افراد بگذارد که استفاده از مواد مصنوعی چنین اثراتی را نخواهد داشت.
(نرگس قیصری – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1394/03/17)
