مهدی نیکوئی – گروه معدن: بازارهای جهانی، شرایط دشواری را برای کشورهای معدنی جهان رقم زده‌اند؛ شرایطی که چندین سال ادامه یافته است. با این حال، به نظر می‌رسد اوضاع دشوار و رکود عمیق موجود در حال کاهش است و ایران یکی از کشورهایی است که از بهبود شرایط بیشترین نفع را خواهد برد.
مس در ماه اوت (مرداد) امسال، پس از ۶ سال کاهش مستمر قیمت در بازار جهانی اندکی رونق پیدا کرد؛ رونقی که به‌دلیل کاهش عرضه تولیدکنندگان بزرگ فلز سرخ بود. با این حال، با توجه به قیمت‌های کنونی آن که هنوز حدود ۵هزار دلار در هر تن است، فضای تنفس زیادی برای تولیدکنندگان وجود ندارد. آخرین برآوردی که از سوی گروه بین‌المللی مطالعات مس (واقع در شهر لیسبون) انجام شده، چشم‌اندازی بسیار متفاوت نسبت به پیش‌بینی قبلی در ماه آوریل (فروردین) امسال ترسیم می‌کند. اکنون شواهد نشان می‌دهد که بازار مس در سال ۲۰۱۶م، به تعادل خواهد رسید و حتی شاهد کمبود عرضه ۱۳۰هزار تنی در آن خواهیم بود؛ موضوعی که باعث افزایش قیمت جهانی مس می‌شود. پیش از این و در ماه آوریل، کارشناسان پیش‌بینی کرده بودند که مازاد عرضه ادامه خواهد داشت و به ۳۶۴هزار تن خواهد رسید. براساس گزارش گروه بین‌المللی مطالعات مس (ICSG)، پس از لحاظ کردن میزان کاهش تولید شرکت‌های مختلف جهان، تولید مس در سال ۲۰۱۵م با ۱/۲درصد افزایش به ۱۸/۸میلیون تن خواهد رسید. نرخ رشد تولید سال ۲۰۱۴م هم در همین حدود بود. با این حال، دورنمای ترسیم شده برای سال ۲۰۱۶م بسیار متفاوت‌تر از آن چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. قبل از این اعلام شده بود که تولید مس که به «دکتر مس» نیز معروف است در سال آینده میلادی، ۴درصد رشد را تجربه خواهد کرد ولی اکنون برآوردها تغییر کرده است.
کاهش جهانی تولید ادامه دارد
تاکنون تعداد زیادی از تولیدکنندگان بزرگ مس در دنیا به کاهش تولید اقدام کرده‌اند. نخستین تولیدکننده بزرگی که اقدام به کاهش تولید خود کرده، شرکت «فریپورت مک موران» است که در اواخر ماه اوت کاهش تولید در ایالات متحده و شیلی را اعلام کرد. در ایالات متحده، تولید معدن تایرون در سال ۲۰۱۶م به نصف خواهد رسید و معدن میامی تعطیل خواهد شد.
در کشور شیلی، تولید معدن «ال آبرا» کاهش می‌یابد. در مجموع، کاهش‌های تولید یادشده تنها کمتر از سالانه ۷۰هزار تن کاتد را طی سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷م از بازار خارج خواهد کرد. اینکه آیا تولید دوباره به حالت اولیه خود باز خواهد گشت یا خیر به شرایط بازار بستگی دارد. کمی بعد، شرکت «آسارکو» اعلام کرد که نرخ‌های باطله‌برداری و انباشت در عملیات SXEW معدن مس خود را در ایالات متحده کاهش خواهد داد و واحد تغلیظ «هیدن» که به فرآوری مواد سولفیدی به‌دست آمده از این معدن می‌پردازد، در صورتی که شرایط بازار بهبود نیابد، در ماه اکتبر تعطیل خواهد شد.
گلنکور هم خبر داد که تعلیق معادن «موپانی» و «کاتانگا»، مهم‌ترین اقدام این شرکت در کاهش تولید است و براساس برآورد موسسه سی‌آریو، تعلیق این معادن به مدت ۱۸ماه، حدود ۶۶۰هزار تن مس محتوی را از بازار خارج خواهد کرد. تخمین سی‌آریو از ۴۰۰هزار تن اعلام شده از سوی گلنکور بیشتر است، چراکه به نظر می‌رسد به‌دلیل کمبود برق، گلنکور در داخل این شرکت اقدام به تجدیدنظر و کاهش پیش‌بینی تولید خود نسبت به آخرین پیش‌بینی موجود کرده است.
«ال‌نینو» معادن را تعطیل می‌کند
ماه‌های گذشته، بازارهای جهانی شاهد خروج بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده مس یا کاهش تولید آنها بوده است. با این حال، همه چیز انتخابی نیست و برخی از آنها بنا بر شرایط مجبور خواهند شد که تولیدات خود را کاهش دهند. یکی از عواملی که آنها را مجبور به این کاهش خواهد کرد، رخ دادن پدیده «ال‌نینو» در ماه‌های پیش‌رو است؛ پدیده‌ای که گفته می‌شود یکی از شدیدترین‌های آنها در طول تاریخ خواهد بود و دست‌کم تا ۱۵ ماه دیگر هم اثرات آن ادامه خواهد یافت.
ال‌نینو باعث خواهد شد که بادهای موسمی در جنوب و جنوب شرق آسیا تضعیف شود. فصول بارانی در افریقای جنوبی به احتمال زیاد خشک خواهند شد و همزمان شرق و جنوب امریکا صحنه نزولات جوی فراوان خواهد بود. نکته مهم آن است که کشورهای معدنی جهان و تولیدکنندگان بسیاری از محصولات معدنی در مسیر تغییرات شدید آب‌وهوایی ناشی از ال‌نینو قرار دارند. کشورهایی مانند پرو، شیلی، افریقای جنوبی و استرالیا بیشترین تغییرات را در سال‌های آینده شاهد خواهند بود و کشورهای مکزیک، چین، فیلیپین و اندونزی هم از این داستان بی‌نصیب نخواهند بود. تغییرات آب‌وهوایی شدید در این کشورها (بارندگی و سیل یا خشکسالی‌های شدید) باعث می‌شود که تولید محصولات معدنی مختلف مانند مس، نیکل، سنگ‌آهن و قلع با تغییرات مختلفی مواجه شوند.
در این میان، انتظار می‌رود که بیشترین نوسانات بازار را مس تجربه کند. شیلی و پرو به‌عنوان ۲ غول بزرگ تولیدکننده مس جهان، به احتمال زیاد سال آینده و سال پس از آن به‌دلیل باران‌های سیل‌آسا و آب‌گرفتگی‌های فراوان نمی‌توانند با تمام ظرفیت خود اقدام به تولید فلز سرخ کنند. این موضوع باعث می‌شود که بنابر بسیاری از پیش‌بینی‌ها و با وجود پروژه‌های توسعه‌ای کنونی مس جهان، تولید مس در سال آینده تا ۱۷ درصد کاهش یافته و شاهد احیای دوباره قیمت‌های آن باشیم. پیش از این گفته می‌شد که تولید مس پرو در سال آینده تا ۲ برابر هم افزایش خواهد یافت.
اوضاع مس ایران سامان می‌یابد؟
سقوط تولید جهانی مس باعث می‌شود که قیمت فلز سرخ احیا شده و جایگاه ایران در بین تولیدکنندگان بهبود یابد. در حال حاضر، ایران با تولید سالانه ۱۹۰هزار تن مس، جایگاه سوم منطقه را در اختیار دارد. میزان تولید مس ایران یک‌درصد جهان بوده و با ذخیره ۲۰ میلیون تنی مس محتوا، حدود ۳ درصد از ذخایر این ماده معدنی را در اختیار دارد (تنها یک‌درصد از خشکی‌های جهان به ایران اختصاص یافته است). این وضعیت نشان می‌دهد که حتی با توجه به ذخایر کشف شده کنونی، ایران فرصت بسیاری برای تولید جهانی خود دارد؛ به‌ویژه آنکه با توجه به تقاضای جهانی و پروژه‌های کنونی مس جهان، از سال آینده به بعد هیچگاه کمبود تقاضا از بازار جهانی رخت نمی‌بندد.
موضوع آنجاست که هنوز هم بسیاری از ذخایر مس ایران کشف نشده است. پاکستان چند سالی است که یک ذخیره بزرگ مس و طلا را در استان بلوچستان خود شناسایی کرده است. نکته دلگرم‌کننده آن است که این ناحیه معدن‌خیز تنها حدود ۷۵ کیلومتر تا مرز ایران فاصله دارد و به احتمال زیاد کانسارهای مشابه آن می‌تواند در ایران هم یافت شود. این اطلاعات را عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران در اختیار صمت قرار داد. مهرداد شکوهی‌رازی که مطالعات بین‌المللی زیادی در حوزه معدن انجام داده است، عنوان کرد که برای اجاره این ذخیره معدنی تازه کشف شده در سیستان و بلوچستان که گفته می‌شود جزو ۵ ذخیره‌گاه بزرگ مس دنیا است، شرکت‌های معدنکاری کانادا و شیلی اعلام آمادگی کرده‌اند. در صورتی که مسئولان تصمیم بگیرند، این شرکت‌ها فعالیت‌های استخراجی خود را شروع می‌کنند.
با توجه به فاصله کم معدن «رکو دیگ» پاکستان از مرز ایران، احتمال کشف ذخایر بزرگی از مس و طلا در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. احمد مشکانی ضمن بیان این مطلب، در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: از طرفی ساختار تشکیل کانسارهای استان‌های جنوب‌شرقی کشور و پاکستان شباهت زیادی به هم دارند و می‌توان انتظار داشت که در آینده، ذخایر معدنی مشابهی در استان سیستان و بلوچستان کشف شود. با این حال، این استاد دانشگاه تهران از ضعف اطلاعات زمین‌شناسی در ایران و کمبود سرمایه‌گذاری‌ها ابراز نگرانی کرد. به گفته وی یکی از دلایلی که پاکستان و حتی افغانستان توانستند منابع معدنی خود را کشف کنند، استفاده از نظرهای کارشناسان خارجی و سرمایه‌گذاری‌های سنگین در این زمینه است. مشکانی افزود: در سال‌های گذشته، شرکت‌های استرالیایی و کانادایی به اکتشاف پاکستان کمک‌های شایانی کرده‌اند. از آن طرف هم حضور مرکز زمین‌شناسی امریکا برای شناسایی ظرفیت‌های معدنی افغانستان بسیار موثر بوده است. اما متاسفانه در ایران از تجربیات و دانش کارشناسان خارجی استفاده چندانی نشده و این موضوع روند اکتشاف‌ها را با کندی مواجه کرده که نمی‌توان با این وضعیت به دنبال آینده‌ای درخشان برای بخش معدن بود.
به گفته استاد دانشگاه تربیت مدرس، به تازگی کارشناسانی از کانادا وارد ایران شده‌اند که باید فرصت انتقال دانش و تجربیات آنها فراهم شود تا معدن و اقتصاد کشور نفع ببرد. از طرفی به عقیده دکتر ریچاردز که چندی پیش در ایران حضور یافته بود، هنوز کانسارهای بزرگ مس و طلای ایران کشف نشده است. از طرفی ایران نسبت به پاکستان و افغانستان از امنیت بیشتری برخوردار است که می‌تواند این امر، مزیتی برای فعالیت‌های معدنی و اقتصادی باشد. فرصت‌ها فراوان هستند، اما باید عملکردهای معدنی را اصلاح کرد.
(مهدی نیکوئی – گروه معدن – برگرفته از روزنامه صمت مورخ 1394/10/05)
